Ningyo, có nghĩa là người cá (ngoài ra còn có tên gọi khác là gyojin hoặc hangyo-jin), là sinh vật trong truyện dân gian Nhật Bản. Ningyo có thể so sánh với nàng tiên cá trong các truyền thuyết phương Tây. Tuy nhiên, dù cả hai đều gợi nhắc đến ý tưởng về sinh vật nửa người nửa cá, thì giữa chúng vẫn rất khác biệt.
Nàng tiên cá trong truyền thuyết và thần thoại phương Tây thường được miêu tả là sinh vật đẹp đẽ, có sức mê hoặc, thường dẫn dụ đàn ông vào chỗ chết. Thế nhưng trong truyện dân gian Nhật Bản, ningyo không giống như vậy, không chỉ ở vẻ bề ngoài mà còn là cách tương tác với con người.
Vẻ bề ngoài kì quặc
Theo miêu tả trong các câu chuyện thì ningyo có vẻ ít quyến rũ hơn tiên cá phương Tây. Người ta nói rằng ningyo có nửa thân trên của khỉ và nửa thân dưới của cá. Tuy nhiên, đó chưa phải là miêu tả kỳ quặc nhất về ngoại hình của tiên cá Nhật Bản.
Ở một số địa phương, người dân tin rằng ningyo hoàn toàn không có thân người (thậm chí cả thân vượn cũng không). Thay vào đó, chúng chỉ có một cái đầu giống người/vượn/bò sát gắn liền với mình cá. Đôi khi, những cái đầu này được miêu tả theo cách cũng không hề bình thường. Đầu ningyo có hình thù dị dàng/mọc sừng/có răng nanh sắc như dao cạo.
Ngoài ra, còn có một loại ningyo được gọi là amabie/amabiko. Loại ningyo này có một cái mỏ chim và từ phần cổ trở xuống được bao phủ bởi vảy.
Những khả năng thần bí
Tương truyền, ningyo có nhiều khả năng thần bí cũng như có không ít khía cạnh ma thuật được gán cho chúng. Chẳng hạn như chúng thường khóc ra ngọc trai. Ngoài ra có một số ningyo, như amabie, theo lời đồn có thể đoán trước được tương lai. Một câu chuyện được ghi nhận vào thế kỷ 19 kể lại như sau: người ta đồn rằng amabie báo hiệu cho cả mùa màng bội thu lẫn dịch bệnh. Bên cạnh đó, để tránh dịch bệnh, người ta thường vẽ hình nó.
Ngoài những loại ningyo như trên, còn có một số loại khác hiền lành hơn, có thể biến hình và có khả năng quyến rũ, lôi kéo đàn ông xuống biển.
Câu chuyện về nữ tu 800 tuổi
Dù được đồn đại có nhiều quyền năng đặc biệt, nhưng khả năng nổi tiếng nhất của ningyo là kéo dài tuổi thọ. Người ta tin rằng chỉ cần ăn thịt ningyo thì sẽ sống bất tử, hoặc chí ít là sống thọ. Xung quanh niềm tin này có vô số câu chuyện khác nhau. Nổi tiếng nhất có thể kể đến là câu chuyện Happyanku Bikuni (nghĩa là “Ni sư 800 tuổi”).
Chuyện kể rằng ngày xửa ngày xưa có người đánh cá bắt được ningyo. Anh ta mời bạn bè đến nhà để đãi một bữa ăn, nhưng không tiết lộ cho họ biết họ sẽ được ăn thịt ningyo. Bạn bè anh ta đều đoán được mình được chủ nhà mời ăn thịt ningyo nên đều không đụng đũa. Dẫu vậy, cô con gái nhỏ của người đánh cá lại ăn thịt. Vậy là đến năm 15 tuổi, cô bé không lớn thêm nữa. Sau này cô bé trở thành một ni sư, đi ngao du khắp mọi nơi rồi qua đời vào ở tuổi 800.
Câu chuyện về ningyo ở đền Tenshou-Kyousha
Người Nhật xưa kia tin vào sự tồn tại của ningyo, thậm chí họ có cả bằng chứng chứng minh sự tồn tại của nó. Hiện nay, ở đền Tenshou-Kyousha tại Fujinomiya, còn lưu giữ một thi thể được cho là của ningyo. Theo truyền thuyết, một lần có vị hoàng tử gặp được ningyo. Sinh vật đang sắp chết, khi nhìn thấy hoàng tử, nó kể cho ngài ta nghe về việc ningyo sinh ra từ đâu. Vốn ningyo này là một ngư dân. Vì lỡ xâm phạm vùng nước thiêng để đánh cá, anh ta bị nguyền rủa rồi hóa thành ningyo.
Người ngư dân đã học được bài học thích đáng, thế nên anh ta đề nghị vị hoàng tử hãy đưa thi thể của mình vào một ngôi đền nào đó để trưng bày. Làm như vậy thì dân chúng mỗi khi đến thăm đền, nhìn vào hình hài ningyo của anh ta sẽ được nhắc nhở về cuộc sống thiêng liêng. Tuy nhiên, đây có lẽ là mẫu vật tiên cá do người Nhật tạo ra, giống với nàng tiên cá Fiji.
